Trong suốt chặng đường tám thập kỷ hình thành và phát triển của Ngành Thanh tra Việt Nam, biết bao thế hệ cán bộ, công chức đã thầm lặng cống hiến, gìn giữ phẩm chất “Công minh – Chính trực – Khách quan – Kịp thời” để góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Ở điểm khởi đầu đầy thiêng liêng của lịch sử ấy, có một con người đã để lại dấu ấn sâu sắc, được xem là người đặt nền móng cho Ngành Thanh tra Việt Nam, đó là đồng chí Hồ Tùng Mậu, người thanh liêm mẫu mực trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng và hành chính.
Ngày 18/12/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 138B/SL thành lập Ban Thanh tra Chính phủ trực thuộc Phủ Thủ tướng, thay cho Ban Thanh tra đặc biệt thành lập sau Cách mạng Tháng Tám. Cùng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 138C/SL cử đồng chí Hồ Tùng Mậu làm Tổng Thanh tra Ban Thanh tra Chính phủ. Ngay khi mới thành lập, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã đạo Ban Thanh tra Chính phủ đã đẩy mạnh hoạt động thanh tra và chỉ đạo công tác thanh tra ở các cơ quan, các địa phương, làm cho công tác thanh tra đi vào nền nếp, thường xuyên và có tác dụng to lớn trong đời sống mọi mặt của đất nước. Ngày ấy, lịch sử Ngành Thanh tra Việt Nam chính thức được mở ra, và hình ảnh Hồ Tùng Mậu trở thành biểu tượng của tinh thần liêm khiết, chính trực, vì dân, vì nước – những giá trị cốt lõi vẫn được giữ vững cho đến hôm nay.
Một chí sĩ yêu nước, học vấn uyên thâm và nhân cách lớn
Đồng chí Hồ Tùng Mậu, tên thật là Hồ Bá Cự, sinh ngày 15/6/1896 tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An trong một gia đình khoa bảng và giàu truyền thống yêu nước. Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh nước mất, nhà tan, các phong trào đấu tranh đều bị dìm trong biển máu của kẻ thù; chính nhờ truyền thống yêu nước của quê hương, gia đình và các bậc cha ông đã hun đúc ý chí và tinh thần cho người thanh niên Hồ Tùng Mậu lòng yêu nước, căm thù quân xâm lược, chiến đấu giành lại độc lập, tự do cho dân tộc và quyết định ra nước ngoài tìm đường cứu nước đã sớm nuôi dưỡng chí lớn, tích cực tham gia vào các phong trào yêu nước và đã trở thành một trong những người đồng chí thân thiết, sát cánh bên Chủ tịch Hồ Chí Minh trong suốt hành trình cách mạng.
Bác Hồ và đồng chí Hồ Tùng Mậu. (Ảnh tư liệu)
Là một người chiến sĩ cộng sản kiên trung, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã nhiều lần bị địch bắt giam, tra tấn, nhưng không bao giờ khuất phục. Tấm lòng trung thành với Đảng, với nhân dân của đồng chí là tấm gương sáng ngời cho các thế hệ sau noi theo. Với sự hoạt động sôi nổi tại nước ngoài, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã có nhiều đóng góp quan trọng đối với sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Đây là dấu mốc trọng đại trong lịch sử bởi từ đây con đường cách mạng Việt Nam đã có một tổ chức lãnh đạo, định hướng đúng đắn cho toàn thể dân tộc Việt Nam thực hiện mục tiêu độc lập, tự do.
Với những cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của toàn Đảng và nhân dân, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã được Đảng, Nhà nước trao tặng phần thưởng cao quý. Đồng chí Hồ Tùng Mậu cũng là một trong 14 vị tiền bối cách mạng được Đảng ta trân trọng tưởng nhớ tại khu tưởng niệm các vị tiền bối cách mạng tại khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào, tỉnh Tuyên Quang.
Người khai sáng tinh thần và nền tảng đạo đức của Ngành Thanh tra
Để công tác thanh tra đạt kết quả, đồng chí Hồ Tùng Mậu cùng các đồng chí trong ban lãnh đạo Ban Thanh tra Chính phủ và Ban Kiểm tra Trung ương đặc biệt chú trọng cải tiến, nâng cao phương pháp thanh tra, kiểm tra, làm cho quần chúng nhân dân tin tưởng và hỗ trợ đắc lực cho lực lượng thanh tra. Trong những năm 1949-1951, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Hồ Tùng Mậu, Ban Thanh tra Chính phủ đã cử nhiều đoàn cán bộ liên tục đến các địa bàn thuộc Liên khu Việt Bắc, Liên khu III, Liên khu IV… kiểm tra tình hình ở khu căn cứ địa cách mạng. Qua thanh tra, các đoàn đã phát hiện nhiều việc làm sai trái ở các cấp chính quyền tại các địa phương này, trong đó sai phạm lớn nhất là động viên nhân tài vật lực một cách quá mức, làm đời sống nhân dân khó khăn; có nơi mang tính cưỡng bức, quân phiệt, thiếu dân chủ, không chú ý đến yêu cầu, nguyên vọng, hoàn cảnh cụ thể của nhân dân. Đoàn thanh tra cũng phát hiện nhiều địa phương vi phạm chính sách tôn giáo của Chính phủ. Từ những phát hiện trên trong các đợt thanh tra, kiểm tra, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã làm văn bản báo cáo lên Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh để đưa ra biện pháp chỉ đạo sửa chữa khuyết điểm, sai lầm. Những kết quả của các đợt thanh tra, kiểm tra đã củng cố lòng tin của quần chúng nhân dân vào Đảng và Chính phủ, bảo đảm vững chắc khối đại đoàn kết toàn dân – nền tảng sức mạnh của công cuộc kháng chiến, kiến quốc.
Tháng 02/1951, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng được triệu tập tại chiến khu Việt Bắc. Tại Đại hội, đồng chí Hồ Tùng Mậu được bầu là Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Sau Đại hội, Chính phủ ban hành chính sách thuế nông nghiệp thu bằng thóc nhằm đáp ứng nhu cầu kháng chiến, phát triển sản xuất nông nghiệp, thống nhất và đơn giản chế độ đảm phụ cho dân… Tình hình đó yêu cầu phải đẩy mạnh công tác kiểm tra, kiểm soát. Đồng chí Hồ Tùng Mậu cùng các đồng chí lãnh đạo của hai ban lập ra một số đoàn kiểm tra có sự phối hợp giữa đại diện Ban Thanh tra Chính phủ, các cấp ủy đảng và Bộ Tư lệnh quân đội. Các đoàn đã về các địa phương kiểm tra việc thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ. Nhờ công tác thanh tra, kiểm tra đã hạn chế được những sai phạm trong chỉ đạo, thực hiện chính sách thuế nông nghiệp, chính sách ruộng đất ở các địa phương.
Từ tháng 7-tháng 9/1951, đồng chí Hồ Tùng Mậu và các đồng chí lãnh đạo trong Ban Thanh tra Chính phủ và Ban Thanh tra Bộ Tài chính đã cử đoàn thanh tra tiến hành tổng kiểm tra các chi nhánh và chi điếm tín dụng sản xuất ở Liên khu III. Qua thanh tra, kiểm tra, đoàn đã phát hiện những sai sót trong quá trình thu, chi, phát hiện một số cán bộ nhân viên lợi dụng sơ hở trong quản lý để biển thủ công quỹ. Từ đó, các chi nhánh, chi điếm tín dụng sản xuất của Liên khu III đã củng cố lại đội ngũ cán bộ, thực hiện đúng chế độ, sổ sách, giấy tờ theo quy định của Chính phủ.
Trong giai đoạn thực hiện nhiệm vụ kháng chiến kiến quốc (1945-1951), hoạt động của Ban Thanh tra Chính phủ đã góp phần tích cực giúp Trung ương và Chính phủ xem xét việc chấp hành đường lối, chủ trương, chính sách ở các cấp, các ngành, các địa phương, đồng thời thúc đẩy, củng cố mối quan hệ giữa Đảng với quần chúng nhân dân. Với phương pháp làm việc khách quan, khoa học, trong đó có vai trò to lớn của đồng chí Hồ Tùng Mậu, Ban Thanh tra Chính phủ đã đặt nền móng đầu tiên trong quá trình xây dựng hệ thống tư tưởng và lý luận của Thanh tra Việt Nam.
Trên cương vị Tổng Thanh tra Chính phủ, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thanh tra Nhà nước và kiểm tra Đảng, công việc đó đòi hỏi phải có phẩm chất đạo đức, thanh liêm, trung thành, trung thực, sâu sát, cụ thể. Dù ở bất cứ hoàn cảnh nào, đồng chí Hồ Tùng Mậu luôn nêu cao tinh thần dũng cảm, không sợ va chạm, vượt khó, lăn lộn trong nhân dân, trong Đảng, đề cao trách nhiệm phát hiện những vi phạm trong Đảng và bộ máy nhà nước để kiến nghị xử lý kịp thời. Ngày 23/7/1951, trên đường đi công tác vào Liên khu IV qua thị trấn Còng (Thanh Hóa), do bị máy bay giặc Pháp phát hiện và đuổi bắn, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã anh dũng hy sinh, để lại niềm tiếc thương vô hạn đối với toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta. Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh và tự tay viết Lời điếu viếng ông.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, cùng với chính quyền non trẻ, dù phải trải qua nhiều khó khăn, gian khổ nhưng ở bất cứ cương vị nào, đồng chí Hồ Tùng Mậu luôn tận tâm, làm việc với tinh thần trách nhiệm cao nhất, mang hết sức mình để phục vụ sự nghiệp cách mạng và quần chúng nhân dân.
Sự liêm khiết và tinh thần công tâm của đồng chí trở thành tấm gương sáng cho cán bộ, công chức noi theo, nhất là trong bối cảnh đất nước vừa giành độc lập, cần xây dựng nền hành chính mới.
Đồng chí Hồ Tùng Mậu - Biểu tượng của tinh thần “Công minh- Chính trực- Khách quan -Kịp thời”
Đồng chí Hồ Tùng Mậu giữ cương vị Tổng Thanh tra đầu tiên. Với tinh thần “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”, đồng chí đã đặt những viên gạch đầu tiên cho Ngành Thanh tra cách mạng, nền móng cho hoạt động thanh tra của Nhà nước cách mạng – một công cụ hữu hiệu nhằm xây dựng bộ máy chính quyền trong sạch, vững mạnh, chống quan liêu, tham nhũng và tiêu cực.
Dù điều kiện vật chất còn thiếu thốn, công việc mới mẻ và nhiều thách thức, nhưng với tinh thần trách nhiệm và đạo đức cách mạng sáng ngời, đồng chí Hồ Tùng Mậu đã từng bước xây dựng bộ máy thanh tra kỷ cương, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào chính quyền cách mạng. Đồng chí không ngại va chạm, không dung túng cho bất kỳ hành vi sai trái nào, dù là của cán bộ cấp cao. Đó là biểu hiện rõ nét của một người lãnh đạo dũng cảm, công minh và tận tụy với sự nghiệp cách mạng. Đồng chí đã lãnh đạo ngành thanh tra thực hiện tốt nhiệm vụ giám sát, kiểm tra, ngăn chặn những hành vi tiêu cực, bảo vệ sự liêm chính của bộ máy Nhà nước và quyền lợi của nhân dân.
Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Hồ Tùng Mậu là bản anh hùng ca bất khuất, là tấm gương mẫu mực về đạo đức, lối sống và tinh thần phục vụ nhân dân. Đồng thời, quá trình hơn 30 năm hoạt động cách mạng gian khổ của đồng chí Hồ Tùng Mậu chính là bài học quý, góp phần đẩy mạnh việc giáo dục tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng cho các tầng lớp nhân dân, nhất là cán bộ, đảng viên và thế hệ trẻ hôm nay. Năm 2008, đồng chí được truy tặng Huân chương Sao Vàng, huân chương cao quý nhất của nhà nước Việt Nam. Tên đồng chí được đặt cho nhiều đường phố và trường học tại Việt Nam.
Gần 80 năm đã trôi qua, hình ảnh người Tổng Thanh tra Chính phủ đầu tiên Hồ Tùng Mậu vẫn sống mãi trong lòng mỗi cán bộ Ngành Thanh tra Việt Nam và nhân dân cả nước. Tấm gương của đồng chí Hồ Tùng Mậu là kim chỉ nam để các thế hệ hôm nay noi theo, tiếp tục xây dựng ngành thanh tra ngày càng trong sạch, vững mạnh, vì một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Ngày nay, trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, công tác thanh tra không chỉ là nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, mà còn là trách nhiệm chính trị, đạo đức và xã hội to lớn. Cán bộ thanh tra thời phấn đấu rèn luyện vừa giỏi chuyên môn, vừa vững vàng bản lĩnh, kiên định lập trường và trên hết phải giữ gìn liêm sỉ, lòng trung thực, tinh thần phụng sự nhân dân. Dù thời đại thay đổi, nhưng ngọn lửa công tâm và liêm chính của đồng chí Hồ Tùng Mậu vẫn là ánh sáng dẫn đường. Mỗi cán bộ thanh tra, dù ở bất kỳ vị trí nào, đều có thể tìm thấy trong hình ảnh đồng chí Hồ Tùng Mậu một nguồn cảm hứng bất tận – nguồn cảm hứng về lòng trung thành, về bản lĩnh liêm chính và tinh thần tận tụy vì nhân dân.
Khi nói đến “Người cán bộ thanh tra trong thời kỳ mới”, chúng ta lại nhớ đến hình ảnh của đồng chí Hồ Tùng Mậu - người đã khởi đầu con đường liêm chính và công tâm ấy bằng chính cuộc đời thanh bạch, cương trực của mình.
Ngành Thanh tra Việt Nam sẽ tiếp tục kế thừa và phát huy những giá trị mà đồng chí Hồ Tùng Mậu đã gieo trồng, để xứng đáng là công cụ sắc bén của Nhà nước pháp quyền, là điểm tựa niềm tin của nhân dân, và là biểu tượng của công lý – minh bạch – liêm chính – vì dân phục vụ.
Đồng chí Hồ Tùng Mậu – mãi mãi là ngọn đuốc sáng của ngành Thanh tra Việt Nam!
(Đoàn Thị Thùy Vân - phòng Nghiệp vụ 6, Thanh tra thành phố Hải Phòng, tác giả bài viết tham dự cuộc thi "Nhân vật truyền cảm hứng ngành Thanh tra")